Hoera, we zijn een (dream?)team!

Wat is psychologische veiligheid

In alle gevallen is psychologische veiligheid en vertrouwen dé basis onder het team: openheid, kwetsbaarheid, fouten kunnen maken en hiermee constructief omgaan. Zonder een veilig gevoel zal een team nooit het maximale kunnen bereiken.

Ik herinner me een anekdote die in diverse vormen al zeker 40 jaar de ronde doet, over een beurshandelaar die zojuist miljoenen heeft verspeeld door een stomme fout en die bij zijn leidinggevende moet komen. Uiteraard verwacht hij een flinke schrobbering of zelfs ontslag. Zegt de leidinggevende: “ontslaan, hoezo? We hebben zojuist miljoenen in je geïnvesteerd!” Kijk, dan praat je over veiligheid!

Een team moet leven, maar wij willen over-leven   

In de rauwe werkelijkheid zijn faalangst en schaamte helaas sterker dan ons rationele besef, dat fouten maken ‘menselijk’ is en dat we ervan kunnen en moeten leren. Wij willen geen fouten maken, wij willen ‘erbij horen’. Onze miljoenen jaren oude en dus hardnekkig ingeslepen emotionele imprint wint het van het enthousiasme waarmee (bijvoorbeeld) een auteur als Brené Brown de ‘kracht van kwetsbaarheid’ predikt. Op de werkvloer gelden onbewust de wetten van de evolutie: bij de groep willen horen betekent presteren, waardevol zijn, scoren ipv te koop lopen met je bloopers.

Die evolutie stelt weliswaar ook onze veiligheid centraal, maar dan in termen van over-leven. En laat nou dat over-leven haaks staan op wat we met een team willen: dat het gaat léven!

Spanningsveld en opgave

In elk team is daarmee een spanningsveld aanwezig tussen ‘samenwerkend presteren’ maar niet altijd willen, durven of kunnen. Tussen je laten zien en bukken. Tussen ‘leren van je fouten’ maar geen fouten willen maken. Tussen je mening geven en je mond houden.

De oplossing die we gangbaar vinden is om het niet zo nauw te nemen en het met elkaar gezellig te houden;  we maken het elkaar en onszelf niet lastig, duiken het informele circuit in om te ontsnappen aan de gedachte dat je in dit opgedrongen gezin je best moet doen en nog erger: je ‘kwetsbaar moet opstellen.’ We spelen het teamspel gewoon mee.    

Dit maakt die fundering van psychologische veiligheid op de werkvloer tot een lastige maar essentiële opgave. Want nogmaals: je hebt het absoluut nodig om tot maximale prestaties te komen, maar het is een gevecht met onze elementaire emoties. Nog ingewikkelder gezegd: elk teamlid wordt geconfronteerd met ambivalentie, met tegenstrijdige gevoelens, zodra hij de eigen veiligheid in de waagschaal stelt om daarmee te investeren in de veiligheid van de groep. Met “mij niet gezien” kies je de ‘veilige’ weg.

Hoe creëer je psychologische veiligheid

Wat te doen? Een dreamteam worden is een spijkerharde opgave die geen excuses kan gebruiken, maar wel moet dealen met die evolutionaire erfenis. Daar horen harde regels bij dus daar komen ze.

• 1: “Als je in het team zit, zit je in het team.” De onderlinge veiligheid is ieders verantwoordelijkheid en als leidinggevende moet je hiervoor staan en opkomen. Geen smeerolie, geen roddelcircuit, geen excuses, geen ontsnappingsmogelijkheid maar inzet, samenwerking, commitment, een open cultuur, elkaar aanspreken en versterken. Het is een múst.
• 2: Erken dat de weg naar een dreamteam een pittige weg zal zijn die van nature haaks staat op onze gevoelens. Maak elkaar hiervan bewust, dat maakt ruimte voor het gesprek. Psychologische veiligheid in de organisatie is geen agendapunt noch een afspraak maar veel meer een groeiproces.
• Nummer 3 luidt daarom: voed elkaar op. Geef daarbij vooral het team als geheel feedback, zowel positief als negatief. Alleen daarmee kun je teampatronen blootleggen en veranderen. De gouden vraag voor de leidinggevende, die ik ooit als teamcoach heb geleerd om bij ‘gedoe’ te stellen, luidt dan: “wat gebeurt hier nu?”  Deze vraag nodigt uit tot reflectie en van daaruit verandering, groei. Vergelijk deze interventie eens met een vraag als “wat doe jij nu?” en je voelt meteen de verschillende uitwerking op psychologische veiligheid.